Een compilatie in vier cadeaus voor een toekomstbestendige omgeving

Hoe krijgen we water en klimaatadaptatie beter opgenomen in het ontwerp van de leefomgeving? Dit vraagstuk leidde in 2020 tot het meerjarenproject Wijk van de Toekomst. Een unieke samenwerking tussen de drie ambtelijke netwerken – waterketen, klimaatadaptatie en schoon & gezond water - uit de regio Delfland.

Zo’n dertig professionals van het hoogheemraadschap, de provincie, gemeenten en adviesbureaus hebben de weg naar de bijeenkomst gevonden. Buiten is het 25 ºC, het heeft al weken niet geregend. “Een prima dag om het over water te hebben”, merkt iemand op. Dat is precies de bedoeling. Het projectteam heeft daarbij voor een originele opzet gekozen. Er staan geen stoelen opgesteld voor een scherm waar sprekers straks hun PowerPointpresentatie gaan afdraaien; in plaats daarvan lonkt in elke hoek van de ruimte een glimmend cadeau. Michiel Brouwer, trekker vanuit het Netwerk Klimaatadaptatie, legt uit waar deze voor staan: “Binnen Wijk van de Toekomst hebben we langs vier sporen gewerkt. Daar zijn allerlei handzame producten uitgekomen, die we vanmiddag aanbieden als cadeaus voor ons eigen werk. We pakken ze een voor een uit, in willekeurige volgorde, om bij elk onderdeel samen even stil te staan.”

Eerste cadeau: een bufferblok

Deze aanpak uit de losse pols blijkt een schot in de roos: rond elk cadeau ontstaat direct een geanimeerde discussie. Te beginnen met het bufferblok dat uit de eerste verpakking tevoorschijn komt, een betonnen module met holle ruimtes om onder de grond water in op te slaan. Dit robuuste attribuut vertegenwoordigt het spoor waarin een werkgroep praktijkvoorbeelden van klimaatadaptieve maatregelen in de regio bij elkaar heeft gebracht.

Kitty Vollering, beleidsmedewerker riolering en water bij de gemeente Rijswijk, geeft een korte toelichting: dat er vooral ook is gezocht naar wat je in de bestaande omgeving kunt doen. Dat er een inspiratiemap is samengesteld met overzichtelijk factsheets die iedereen digitaal kan doorbladeren. En dat er inmiddels drie webinars werden georganiseerd waarin steeds vanuit één gemeente heel openhartig ervaringen werden gedeeld: wat hebben we gedaan? Waar liepen we tegenaan bij de werkzaamheden en in het beheer? Welke lessen hebben we geleerd? Aanwezigen die één of meer webinars hebben gevolgd, reageren enthousiast: “Heel leuk en leerzaam om in zoveel detail te horen hoe ingrepen in de praktijk werken en wat de gebruikservaringen zijn.”

Uit de groep borrelen meteen ideeën op voor nieuwe webinars. Over hoe je omgaat met kabels en leidingen bij bomen bijvoorbeeld: welke bomen wortelen diep, of juist zijwaarts? Wat betekent vergroenen voor de ondergrond? Maar ook: hoe vertaal je beleid naar concrete maatregelen? Of: wat zijn de kosten en baten van klimaatadaptieve aanpassingen en hoe maak je de afweging? Allemaal genoteerd, wordt vervolgd.

Kompas

Het volgende pakket bevat een kompas, een toepasselijk symbool voor de set leidende principes voor toekomstbestendige ontwikkeling. Een set die niet alleen richtinggevend is, maar ook als checklist kan dienen. Ewald Oude Luttikhuis, strategisch adviseur ruimtelijk kwaliteit bij de gemeente Leidschendam-Voorburg, maakte deel uit de werkgroep die deze ‘Tien Geboden’ (plus het basisprincipe: samen met betrokkenen) in 2022 heeft geformuleerd. Hij constateert tevreden dat de nummer één op de lijst, ‘Bodem en grondwater leidend’, inmiddels landelijk beleid is. Een aantal principes komt daarnaast terug in de landelijke Maatlat voor Klimaatadaptief bouwen die iets later verscheen. Met als duidelijk verschil dat in de leidende principes van de Wijk van de Toekomst ook de waterkwaliteit is meegenomen. “Een volgende stap is kijken hoe we de principes behalve voor nieuwbouw ook leidend kunnen laten zijn voor de bestaande omgeving”, zegt Michiel. “Uiteindelijk is daar het grootste deel van het werk te doen.”

Op excursie

Een kleine rondvraag maakt duidelijk dat de leidende principes meer zijn dan een papieren tijger. Verschillende gemeenten zijn bijvoorbeeld bezig met het vasthouden van regenwater voor drogere periodes, en in Rijswijk worden de principes tegenwoordig standaard mee in de advisering rondom nieuwbouw. In deze gemeente staat toekomstbestendige ontwikkeling al langer hoog op de agenda en het is dan ook niet voor niets dat de bijeenkomst in RijswijkBuiten: de nieuwbouwwijk staat bol van concrete toepassingen van duurzame en klimaatadaptieve maatregelen.

Programmamanager Jeroen de Oude laat trots een aantal voorbeelden zien tijdens de wandeling in de buurt, halverwege het uitpakken van de cadeaus. Zoals wadi’s, waterdoorlatende straten met bovengrondse afstroming, raingardens en groenstroken. Hij vertelt hoe hierbij rekening is gehouden met het beheer, en stipt dilemma’s en uitdagingen aan die zich bij de ontwikkeling aandienden. Bijvoorbeeld dat voor kopers de parkeergelegenheid soms zwaarder weegt dan duurzaamheid, dat de betaalbaarheid al snel onder druk staat, en dat toekomstbestendige bouw voor projectontwikkelaars en aannemers nog niet altijd vanzelfsprekend is. “Om je ambities waar te maken, heb je als overheid soms flink wat doorzettingsvermogen nodig.”

Waterkwaliteit in beeld

Als de groep weer terug is in het informatiecentrum, gaat het derde cadeau open. In de doos zit een bloemzaadmengsel, een verwijzing naar het derde spoor van Wijk van de Toekomst: waterkwaliteit. “Bij gebiedsontwikkeling is waterkwaliteit nog vaak onderbelicht”, leidt Michiel dit onderwerp in. De Kaderrichtlijn Water geeft een grote stap in de goede richting, maar deze heeft voorlopig nog weinig consequenties voor de zogenoemde secundaire waterlopen waar het meeste water binnen de bebouwde kom onder valt.

Dit was aanleiding voor het opstellen van een stappenplan Waterkwaliteit voor de wijk van de Toekomst. Pasgeld, een wijk die deel uitmaakt van RijswijkBuiten is hier gebruikt als casus. Het stappenplan is uitgevoerd onder leiding van Pim De Kwaadsteniet van TAUW. Eén stap hierin is de analyse van het lokale watersysteem annex verkenning van de mogelijkheden. Pim geeft nog enkele aanvullende tips: Maak gebruik van structuren die er al zijn voor de af- en doorstroming bijvoorbeeld. Maar ook: visualiseer verschillende ambitieniveaus, zoals dit ook in de verkenning van Pasgeld is gedaan. Zodat je echt een beeld hebt waar je voor kiest – of juist niet, en ook aan bewoners kunt laten zien wat ze kunnen verwachten.

Meer weten? Meld je aan voor de webinar Waterkwaliteit op 27 mei

Toolbox voor watervriendelijke ontwerpen

Het laatste cadeau is een gereedschapsdoos, een mooie metafoor voor het afstudeerproject van stedenbouwkunde Nancy Nguyen. Zij bracht systematisch in kaart hoe het ontwerp van een wijk verandert als je deze watervriendelijk en klimaatadaptief ontwikkelt. Met als resultaat een praktische toolbox die inzicht geeft in de vertaling van verschillende ruimtelijke opgaven – zoals sociale cohesie creëren, water en bodem sturend of parkeerplaatsen. En daarmee helpt om keuzes te maken én tot een integraal ontwerp te komen. Bovendien, zo is al gebleken tijdens een bijeenkomst afgelopen september waar mensen uit de waterketen en stedenbouwkundigen bij elkaar kwamen, biedt de toolbox kansen om die twee werelden dichter bij elkaar te brengen.

Grote stappen

Als alle cadeaus zijn uitgepakt, neemt duurzaamheidswethouder Mark Wit van Rijswijk kort het woord om de aanwezigen te bedanken voor hun inzet én om de rijke opbrengst te prijzen die Wijk van de Toekomst heeft opgeleverd. “We staan voor enorme uitdagingen in een veranderlijke wereld. Het blijft een uitdaging om tegen die achtergrond toekomstbestendige bouw onder de aandacht te houden, maar er worden toch grote stappen gezet. Dat is mooi om te zien.”

Met deze opsteker geeft hij het stokje door aan Manita Koop, die als bestuurder Hoogheemraadschap Delfland de laatste verrassing van de middag inleidt: de prijsuitreiking van de Parkeerchallenge. Met deze actie daagde het Hoogheemraadschap gemeenten uit om innovatieve combinaties van parkeren en klimaatadaptatie te bedenken. Niet als onderdeel van Wijk van de Toekomst, maar het onderwerp sloot zo goed aan dat het voor de hand lag om de winnaar juist op deze middag bekend te maken.

Weggeblazen

Juryvoorzitter Marjan Kreijns (directeur van The Green Village) geeft hoog op over de kwaliteit van de inzendingen. “Dat laat zien dat er veel potentie is om klimaatadaptief parkeren te versnellen én op te schalen”, zegt ze. De scores lagen dicht bij elkaar. Maar de voucher van € 5.000,- om het eigen plan in de praktijk te brengen, gaat naar de gemeente Rijswijk, die een stappenplan inzond om van beleid tot standaardpraktijk te komen. Ook Capelle aan de IJssel krijgt die kans. Deze gemeente ligt buiten Delfland en dong daarom niet mee naar de voucher. Maar de jury was zo weggeblazen door de inzending van werkvoorbereider Danny van Jole, dat hij een plek aangeboden kreeg op de WaterStraat van The Green Village om zijn plannen verder te onderzoeken. Zo leverde de middag alleen maar winnaars op. En daar werd natuurlijk op geproost.